Giai đoạn 2016-2021, đã có hơn 4,59 triệu người hưởng BHXH 1 lần, trung bình cứ 2 người tham gia BHXH có 1 người rút 1 lần và năm sau luôn cao hơn năm trước. Trong nhóm hưởng BHXH 1 lần, nữ chiếm đa số, tập trung nhiều nhất ở các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, nhóm dưới 40 tuổi...
Nhiều đơn vị BHXH đang đứng trước tình trạng quá tải vì người xếp hàng làm thủ tục rút BHXH 1 lần. Các nhân viên BHXH được quán triệt khi tiếp nhận hồ sơ cần giải thích, thuyết phục NLĐ bảo lưu để tiếp tục tham gia. Tuy nhiên, nhiều NLĐ vẫn chọn rút BHXH 1 lần, cơ quan BHXH phải giải quyết theo quy định.
Theo BHXH Việt Nam, đây là thực tế rất đáng lo ngại, không chỉ tác động trực tiếp đến quyền lợi của người lao động, mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội lâu dài của quốc gia khi mà những năm tới dân số nước ta đang bắt đầu già hóa.
BHXH Việt Nam cảnh báo việc nhận BHXH một lần có thể giải quyết được một số khó khăn trước mắt, song như vậy, người lao động cũng đang đánh mất cơ hội hưởng an sinh xã hội khi đến tuổi già, cái tuổi dễ bị tổn thương nhất: Hệ miễn dịch suy giảm dễ mắc bệnh, sức khỏe suy yếu không thể lao động...
Lãnh đạo Bộ LĐ-TB&XH đánh giá, nguyên nhân rút BHXH 1 lần chủ yếu ở nhóm công nhân với thu nhập thấp, không có tích lũy, nên khi mất việc đối mặt nhiều khó khăn về kinh tế. Tỷ lệ hưởng BHXH 1 lần đã rơi vào số NLĐ nữ, do sức ép về nuôi con, chăm lo gia đình, việc làm biến động nhiều hơn nam. Khi đứng trước lựa chọn phải đi vay để lo cuộc sống và nhận BHXH 1 lần, NLĐ thường chọn phương án sau.
Thậm chí, nếu chưa đủ 1 năm sau khi nghỉ việc, NLĐ còn chọn biện pháp “thế chấp sổ BHXH” để nhận được ngay số tiền chỉ bằng 50-60% số tiền đáng lẽ họ được nhận. Dịch COVID-19 bùng phát đã ảnh hưởng lớn tới hoạt động doanh nghiệp, thu nhập và việc làm của NLĐ, khi đủ điều kiện liền rút BHXH 1 lần. Ngoài ra, có tình trạng doanh nghiệp cắt giảm, loại công nhân nhiều tuổi, khiến NLĐ mất việc khi chưa tới tuổi nghỉ hưu, tuổi cao khiến cơ hội kiếm việc làm mới và tiếp tục tham gia BHXH khó hơn.
Cũng theo lãnh đạo Bộ LĐ-TB&XH, quy định đóng BHXH tối thiểu 20 năm mới được nhận lương hưu khiến nhiều NLĐ khó đạt. Chưa kể, hiện NLĐ tiếp cận nhiều thông tin không chính thống trên các trang mạng xã hội ảnh hưởng tới tâm lý và niềm tin vào hệ thống BHXH. Tỷ lệ rút BHXH tăng tạo sức ép lớn lên ngân sách nhà nước chăm lo cho hệ thống an sinh và trợ cấp người cao tuổi không có lương hưu, đặc biệt khi Việt Nam đối mặt với tốc độ già hóa dân số ngày càng nhanh (năm 2030 dự kiến có 20% dân số trên 60 tuổi).
Để giảm số người rút BHXH 1 lần, Bộ LĐ-TB&XH đề xuất sửa quy định theo hướng giảm số năm đóng BHXH để được nhận lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm và hướng tới còn 10 năm; bổ sung chế độ trợ cấp nuôi con nhỏ; thêm chính sách hỗ trợ doanh nghiệp duy trì việc làm với NLĐ trung tuổi.
Đặc biệt, Bộ này còn đề xuất sửa quy định về hưởng BHXH 1 lần theo hướng chỉ cho phép rút phần NLĐ đóng góp. Bổ sung quy định NLĐ có thời gian đóng BHXH nhưng không đủ điều kiện hưởng lương hưu nếu không nhận BHXH 1 lần sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội sớm hơn với mức trợ cấp hàng tháng cao hơn so với những người khác.
Chuyên gia lao động - ông Phạm Minh Huân (nguyên Thứ trưởng LĐ-TB&XH) cho biết, NLĐ rút BHXH 1 lần chủ yếu ở phía Nam, một phần do tích cách người dân, một phần do nhiều khu công nghiệp, nhà máy nên NLĐ có tâm lý thích “nhảy việc”. Do tỷ lệ rút BHXH một lần luôn cao, nên từ năm 2011 tới nay dù số NLĐ tham gia BHXH có tăng nhưng chậm. Với số NLĐ mất việc về quê đợt dịch COVID-19 cuối năm 2021, có thể tỷ lệ rút BHXH 1 lần nửa cuối năm nay sẽ còn cao hơn.
“Lý do rút BHXH 1 lần có rất nhiều, nên cần điều chỉnh nhanh các chính sách liên quan, đặc biệt là sửa Luật BHXH, trong đó có giảm số năm đóng để được hưởng lương hưu. Những người đã đóng BHXH hơn 10 năm thường đã trung tuổi, họ dễ mất việc nhưng rất khó xin việc mới để đóng tiếp, nên muốn giữ chân họ ở lại hệ thống cần điều kiện hưởng lương hưu dễ hơn, và các chính sách hỗ trợ khác đi kèm”, ông Huân nói. Ông Huân cũng đề xuất tăng tuyên truyền chính sách với NLĐ, tránh tình trạng bị phản ứng như khi “siết lại” việc rút BHXH 1 lần hồi năm 2014.
Để giảm rút BHXH 1 lần nhằm tăng bao phủ BHXH và an sinh cho người cao tuổi, Luật BHXH năm 2014 đã bỏ quy định về NLĐ được hưởng BHXH 1 lần sau 1 năm nghỉ. Tuy nhiên, sau đó nhiều NLĐ có kiến nghị, Quốc hội đã cho phép tạm thời chưa áp dụng quy định trên tới nay
Trước sức ép cuộc sống trước mắt với thu nhập thấp, không có tích lũy, bữa cơm ngày càng đắt đỏ, nên NLĐ thường chọn rút BHXH một lần khi nghỉ việc thay vì bảo lưu chờ lương hưu.
Bảo hiểm BHXH Việt Nam cũng vừa có công văn gửi BHXH các tỉnh thành đề nghị đẩy mạnh truyền thông về chính sách BHXH, trong đó nhấn mạnh đến việc tuyên truyền, vận động để người lao động không lựa chọn nhận BHXH một lần.
Theo đó, cơ quan BHXH các địa phương có trách nhiệm phối hợp với hệ thống trung tâm dịch vụ việc làm thuộc ngành lao động - thương binh - xã hội thành lập nhóm truyền thông trực tiếp tại các sàn giao dịch việc làm, giúp người lao động hiểu rõ tính ưu việt của chính sách, không nên vội vàng hưởng BHXH một lần.
Thay vào đó, người lao động nên bảo lưu số năm đóng BHXH hoặc tiếp tục tham gia theo hình thức đóng BHXH, nhằm cộng nối thời gian tham gia để đủ điều kiện thụ hưởng các chế độ an sinh khi về già.
Tại các khu công nghiệp, khu chế xuất, công tác truyền thông được thực hiện theo hình thức cử cán bộ ngành BHXH thường xuyên đến vận động trực tiếp tại đơn vị sử dụng lao động; đồng thời, phối hợp với ban quản lý các khu công nghiệp và chế xuất truyền thông trực quan bằng tờ rời, tờ gấp, đăng trên bảng tin, phát phóng sự ngắn trên bảng điện tử của các doanh nghiệp.
Ngoài ra, hoạt động truyền thông về việc không nên hưởng BHXH một lần cần được chú trọng triển khai tại bộ phận “một cửa” cơ quan BHXH, trên môi trường internet...
T.T